Czym jest wcześniejsza emerytura?
Wcześniejsza emerytura to możliwość przejścia na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, który obecnie wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jest to przywilej przyznawany określonym grupom zawodowym lub osobom spełniającym szczególne warunki. W tym artykule przedstawimy kto i na jakich zasadach może ubiegać się o wcześniejszą emeryturę w Polsce.
Rodzaje wcześniejszych emerytur w Polsce
W polskim systemie emerytalnym istnieje kilka rodzajów wcześniejszych emerytur:
- Emerytura pomostowa - dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
- Emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku
- Emerytura dla osób urodzonych w latach 1949-1968 (tzw. emerytura przejściowa)
- Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne - specjalna forma wcześniejszej emerytury dla nauczycieli
- Emerytury górnicze
- Emerytury służb mundurowych
- Emerytura dla osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (EWK)
Każdy z tych rodzajów wcześniejszych emerytur ma swoje specyficzne warunki, które należy spełnić, aby móc się o nią ubiegać.
Emerytura pomostowa - warunki i uprawnione grupy zawodowe
Emerytura pomostowa to świadczenie dla osób, które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Aby móc ubiegać się o emeryturę pomostową, należy spełnić łącznie następujące warunki:
- Urodzenie się po 31 grudnia 1948 roku
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat
- Osiągnięcie wieku co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni)
- Posiadanie okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni)
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku
- Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 roku
Grupy zawodowe uprawnione do emerytury pomostowej są szczegółowo określone w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. Należą do nich m.in.:
- Pracownicy wykonujący prace pod ziemią
- Pracownicy wykonujący prace w hutnictwie
- Pracownicy wykonujący prace w warunkach gorącego mikroklimatu
- Pracownicy wykonujący prace w warunkach zimnego mikroklimatu
- Pracownicy wykonujący prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego
- Pracownicy wykonujący prace w warunkach szkodliwego działania pyłów
- Pracownicy wykonujący prace w warunkach szkodliwego działania czynników chemicznych
- Pracownicy wykonujący prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące
- Pracownicy wykonujący prace przy materiałach wybuchowych, łatwopalnych i toksycznych
- Pracownicy wykonujący prace w warunkach występowania hałasu
- Pracownicy wykonujący prace przy urządzeniach elektroenergetycznych
- Pracownicy wykonujący prace w górnictwie odkrywkowym
- Pracownicy wykonujący prace przy wydobyciu ropy naftowej i gazu ziemnego
- Pracownicy wykonujący prace przy przetwórstwie ropy naftowej
- I wiele innych grup zawodowych
Ważne jest, aby dokładnie sprawdzić, czy wykonywana praca znajduje się na liście prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku
Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 roku mogą przejść na wcześniejszą emeryturę na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Warunki różnią się w zależności od płci:
- Kobiety mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po ukończeniu 55 lat, jeśli mają co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy.
- Mężczyźni mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po ukończeniu 60 lat, jeśli mają co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy.
Dodatkowo, osoby te mogą przejść na wcześniejszą emeryturę niezależnie od wieku, jeśli mają co najmniej 40-letni (mężczyźni) lub 35-letni (kobiety) okres składkowy i nieskładkowy.
Emerytura dla osób urodzonych w latach 1949-1968 (emerytura przejściowa)
Osoby urodzone w latach 1949-1968 mogą skorzystać z tzw. emerytury przejściowej, jeśli spełniają określone warunki. Ta forma wcześniejszej emerytury jest dostępna dla:
- Kobiet urodzonych w latach 1949-1953, które do 31 grudnia 2008 roku osiągnęły wiek 55 lat i mają co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy.
- Mężczyzn urodzonych w latach 1949-1948, którzy do 31 grudnia 2008 roku osiągnęli wiek 60 lat i mają co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy.
- Osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku a przed 1 stycznia 1969 roku, które nie przystąpiły do OFE lub złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa oraz spełniały warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury określone w przepisach obowiązujących do 31 grudnia 2008 roku.
Emerytura przejściowa jest obliczana według starych zasad, co może być korzystne dla niektórych ubezpieczonych.
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne to specjalna forma wcześniejszej emerytury dla nauczycieli. Aby się o nie ubiegać, należy spełnić następujące warunki:
- Być nauczycielem (w rozumieniu ustawy - Karta Nauczyciela)
- Osiągnąć odpowiedni wiek:
| Rok | Wiek kobiet | Wiek mężczyzn |
|---|---|---|
| 2021-2022 | 55 lat | 60 lat |
| 2023 | 55 lat i 2 miesiące | 60 lat i 2 miesiące |
| 2024 | 55 lat i 4 miesiące | 60 lat i 4 miesiące |
| ... | ... | ... |
| od 2032 | 58 lat i 8 miesięcy | 63 lata i 8 miesięcy |
- Mieć co najmniej 30-letni okres składkowy, w tym co najmniej 20 lat pracy nauczycielskiej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć
- Rozwiązać stosunek pracy
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne jest wypłacane do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, po czym jest automatycznie zamieniane na emeryturę.
Emerytury górnicze
Górnicy mają prawo do wcześniejszej emerytury na specjalnych zasadach:
- Górnicy, którzy przepracowali pod ziemią co najmniej 25 lat, mają prawo do emerytury bez względu na wiek.
- Górnicy, którzy przepracowali pod ziemią co najmniej 15 lat, mają prawo do emerytury po ukończeniu 50 lat (mężczyźni) lub 45 lat (kobiety).
- Górnicy, którzy przepracowali pod ziemią co najmniej 10 lat, mają prawo do emerytury po ukończeniu 55 lat (mężczyźni) lub 50 lat (kobiety), jeśli mają łącznie co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni) okresu składkowego i nieskładkowego.
Dodatkowo, górnicy, którzy wykonywali prace górnicze w okresie przed 1 stycznia 1999 roku, mogą mieć prawo do wcześniejszej emerytury na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Emerytury służb mundurowych
Funkcjonariusze służb mundurowych (Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna, Służba Więzienna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Służba Wywiadu Wojskowego, Służba Ochrony Państwa) oraz żołnierze zawodowi mają prawo do emerytury po 25 latach służby.
Dla funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 2013 roku, warunki są nieco inne:
- Ukończenie 55 lat
- Co najmniej 25 lat służby
Emerytury służb mundurowych są obliczane według specjalnych zasad i wypłacane z budżetu państwa, a nie z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Emerytura dla osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (EWK)
Emerytura dla osób opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (EWK) to świadczenie, które przysługuje:
- Kobietom, które ukończyły 55 lat lub mężczyznom, którzy ukończyli 60 lat
- Osobom, które mają co najmniej 20-letni (kobiety) lub 25-letni (mężczyźni) okres składkowy i nieskładkowy
- Osobom, które zrezygnowały z pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem wymagającym stałej opieki
- Osobom, które sprawowały opiekę nad dzieckiem przez co najmniej 15 lat
Dziecko, nad którym sprawowana jest opieka, musi mieć orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym.
Wcześniejsze emerytury w UE - porównanie
W różnych krajach Unii Europejskiej istnieją różne systemy wcześniejszych emerytur. Oto krótkie porównanie:
- Niemcy - możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę po 35 latach ubezpieczenia i ukończeniu 63 lat. Dla osób o długim stażu pracy (45 lat) możliwa emerytura bez obniżenia w wieku 65 lat.
- Francja - możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę w wieku 60 lat dla osób, które rozpoczęły pracę przed 20. rokiem życia i mają pełny staż składkowy.
- Włochy - możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę po 42 latach i 10 miesiącach składkowych (mężczyźni) lub 41 latach i 10 miesiącach (kobiety), niezależnie od wieku.
- Czechy - możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę na 3 lata przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, pod warunkiem posiadania co najmniej 35 lat stażu.
- Słowacja - możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę na 2 lata przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, pod warunkiem posiadania co najmniej 15 lat stażu.
Porównując polski system z systemami innych krajów UE, można zauważyć, że w Polsce istnieje stosunkowo dużo możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, szczególnie dla określonych grup zawodowych.
Zalety i wady wcześniejszej emerytury
Zalety:
- Możliwość odpoczynku i czerpania radości z życia w młodszym wieku
- Uniknięcie pracy w okresie, gdy zdrowie może nie pozwalać na pełną aktywność zawodową
- Możliwość poświęcenia czasu na rozwijanie pasji, hobby, podróże
- Więcej czasu dla rodziny, wnuków
Wady:
- Niższe świadczenie emerytalne - wcześniejsza emerytura jest zazwyczaj niższa niż emerytura przysługująca w powszechnym wieku emerytalnym
- Ograniczenia w dorabianiu - niektóre rodzaje wcześniejszych emerytur wiążą się z ograniczeniami w możliwości dorabiania
- Ryzyko szybszego wyczerpania zasobów finansowych w dłuższym okresie emerytalnym
- Możliwe trudności z powrotem na rynek pracy, jeśli okaże się to konieczne
Przed podjęciem decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę, warto dokładnie przeanalizować swoją sytuację finansową i zdrowotną, a także perspektywy na przyszłość.
Jak obliczyć wysokość wcześniejszej emerytury?
Wysokość wcześniejszej emerytury zależy od rodzaju emerytury i zasad jej obliczania. W przypadku większości wcześniejszych emerytur, wysokość świadczenia oblicza się według następującego wzoru:
Emerytura = Podstawa obliczenia x 1,3% za każdy rok okresów składkowych + 0,7% za każdy rok okresów nieskładkowych
Dla emerytur pomostowych i nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych obowiązują specjalne zasady obliczania wysokości świadczenia.
Warto pamiętać, że wcześniejsza emerytura jest zazwyczaj niższa niż emerytura przysługująca w powszechnym wieku emerytalnym. Wynika to z krótszego okresu opłacania składek i dłuższego oczekiwanego okresu pobierania świadczenia.
Ważne zmiany w przepisach dotyczących wcześniejszych emerytur
W ostatnich latach wprowadzono kilka istotnych zmian w przepisach dotyczących wcześniejszych emerytur:
- Zniesienie wygasającego charakteru emerytur pomostowych - od 2023 roku emerytura pomostowa będzie przysługiwała również osobom, które rozpoczęły pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 1998 roku.
- Zmiany w nauczycielskim świadczeniu kompensacyjnym - stopniowe podnoszenie wieku uprawniającego do świadczenia.
- Zmiany w emeryturach służb mundurowych - wprowadzenie minimalnego wieku (55 lat) dla funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby po 1 stycznia 2013 roku.
Ważne jest, aby na bieżąco śledzić zmiany w przepisach emerytalnych, gdyż mogą one wpłynąć na Twoje uprawnienia do wcześniejszej emerytury.
Jak przygotować wniosek o wcześniejszą emeryturę?
Aby złożyć wniosek o wcześniejszą emeryturę, należy przygotować odpowiednie dokumenty i formularze:
- Formularz wniosku - dostępny w placówkach ZUS lub na stronie internetowej ZUS.
- Dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe - świadectwa pracy, zaświadczenia o zatrudnieniu, dokumenty potwierdzające okresy prowadzenia działalności gospodarczej, służby wojskowej, pobierania zasiłków itp.
- Dokumenty potwierdzające wysokość zarobków - zaświadczenia o wynagrodzeniu, karty wynagrodzeń, PIT-y (jeśli nie są już w posiadaniu ZUS).
- Dokumenty potwierdzające wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - w przypadku ubiegania się o emeryturę pomostową.
- Świadectwo pracy nauczycielskiej - w przypadku ubiegania się o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
- Dokumenty potwierdzające sprawowanie opieki nad dzieckiem wymagającym stałej opieki - w przypadku ubiegania się o EWK.
Wniosek można złożyć osobiście w placówce ZUS, wysłać pocztą lub złożyć elektronicznie przez platformę PUE ZUS. Warto wcześniej umówić się na wizytę z doradcą emerytalnym ZUS, który pomoże przygotować wniosek i odpowie na pytania.
Podsumowanie
Wcześniejsza emerytura to możliwość przejścia na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W Polsce istnieje kilka rodzajów wcześniejszych emerytur, dostępnych dla określonych grup zawodowych lub osób spełniających szczególne warunki.
Przed podjęciem decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę, warto dokładnie przeanalizować swoją sytuację finansową, zdrowotną oraz perspektywy na przyszłość. Należy pamiętać, że wcześniejsza emerytura jest zazwyczaj niższa niż emerytura przysługująca w powszechnym wieku emerytalnym.
Jeśli masz pytania dotyczące wcześniejszej emerytury lub potrzebujesz pomocy w złożeniu wniosku, skontaktuj się z naszymi ekspertami, którzy chętnie Ci pomogą.
